Biologicals zijn niet meer weg te denken in de behandeling van ontstekingsreuma. Waar de reumatoloog 20 jaar geleden nog een beperkt aanbod aan reuma medicatie had, zijn er nu veel meer mogelijkheden. De kwaliteit van leven van de reumapatiënten is dan ook de laatste 20 jaar enorm vooruitgegaan als volgt van deze medicijnen. Maar hoe werken biologicals nu precies en welke zijn er op dit moment allemaal op de markt? Dit en nog zo veel meer kun je lezen in deze vervolg blog!
Hoe werken biologicals nu precies
In deel 1 van deze blog leg ik uit hoe het afweersysteem werkt en hoe chronische ontstekingsreuma ontstaat. Zo kun je lezen dat chronische ontstekingsreuma ontstaat doordat de de B-cellen en T-cellen van het verworven afweersysteem zich richten tegen het lichaamseigen weefsel. Ze zijn als ware in de war en worden getriggerd om bij ‘goede’ lichaamseigen weefsel een afweerreactie opgang te brengen. Door de geheugencellen van de B – en T-cellen blijven ze onterecht onthouden dat bij deze ‘goede’ lichaamseigen weefsel deze reactie opgang gebracht moet blijven worden. Waardoor het afweersysteem een ontstekingsreactie blijft afgeven. Doordat deze cellen als ware geprogrammeerd zijn om deze lichaamseigen weefsel als lichaamsvreemd te blijven zien, is het heel moeilijk om ontstekingsreuma te genezen. Want deze cellen zijn moeilijk te resetten. Hierdoor komt spontane, langdurige ziektevermindering bij ontstekingsreuma niet vaak voor (Bijlsma & van Laar, 2013; Jochems & Joosten, 2000).
Op dit moment zijn er geen medicijnen die de geheugencellen kunnen aanpassen, waardoor een ontstekingsreactie (en dus reuma) voorkomen kan worden. Wel kan men invloed hebben op de antigenen (de moleculen) die zorgen dat de B- cellen en T-cellen ‘aan’ gaan en hierdoor het lichaamseigen weefsel gaan bestrijden. Daarnaast kunnen ze ook de aanmaak van bepaalde cytokinen eiwitten afremmen. Deze eiwitten worden onder andere getriggerd door de B-cellen en T-cellen van je verworven afweersysteem. Als deze eiwitten eenmaal ‘aan’ zijn dan ontketenen ze een ontstekingsreactie die de zogenaamde ‘foute’ ziekteverwekkers moeten bestrijden. Alleen zijn deze ziekteverwekkers niet fout, maar het goede eigen weefsel van je lichaam. Door de B- en T-cellen of een van de cytokinen eiwitten te blokkeren, kan het ontstekingsproces afgeremd worden. Omdat biologicals doelgericht bepaalde cellen of eiwitten remmen, worden ze ook wel target therapie genoemd (Bijlsma & van Laar, 2013; Jochems & Joosten, 2000).
Er zijn verschillende soorten cytokinen eiwitten van invloed op dit ontstekingsproces. De meeste biologicals remmen één van deze cytokinen eiwitten af. Zo remde bijvoorbeeld een van de eerste biological het de TNF-a eiwit af. Later zijn er ook nog andere biologicals op de markt gekomen, die andere cytokinen eiwitten afremmen. Denk aan interleukine-1, interleukine-6 en interleukine-23 (Bijlsma & van Laar, 2013). Inmiddels zijn er ook biologicals die de antigenen van de B-cellen en T-cellen blokkeren. Desondanks heeft men nog geen inzicht bij wie welk eiwit of cel het beste afgeremd kan worden om een optimaal resultaat te bereiken. Het is dan ook vaak uitproberen welke biological voor jouw het beste werkt!
Omdat biologicals bepaalde eiwitten of cellen van je afweersysteem afremmen of blokkeren, ben je ook vatbaarder voor infectie of bacteriën.
Biologicals wordt gemaakt van levende organismes of zijn afkomstig van levende organismes. Omdat je maag-darm kanaal deze niet kan afbreken, kunnen biologicals alleen middels een infuus of injectie toegediend worden (reumanederland, z.d.; NVR, 2014).
Medicijnbehandeling bij reuma: wanneer biologicals?
Er zijn veel verschillende soorten medicatie welke ingezet kunnen worden bij de behandeling van reuma. Zo zijn er de pijnstillers (zoals paracetamol), NSAID-ers (denk aan naproxen) of de cox-2 remmers (denk aan arcoxia). Indien men geen resultaat heeft met een van deze reumamedicijnen is de volgende stap de klassieke DMAR’s (Disease Modifying antiheurmatic drugs) oftewel de csDMAR. Methrotrexaat en sulfasalzine zijn twee voorbeelden van medicijnen die onder deze groep vallen. csDMAR’s zijn vaak medicijnen die al lange tijd op de markt zijn, waardoor reumatologen veel ervaring hebben met deze medicijnen en er dus ook graag mee werken. Vaak geven deze medicijnen al snel het gewenste effect die men wil bereiken in de behandeling met reuma. Echter, kan het voorkomen dat de reuma toch niet rustig wordt of dat er te veel (ernstige) bijwerkingen ervaren worden. In dit het geval kan men overstappen naar het volgende niveau: de bDMAR’s oftewel de biologicals. Voorheen was dit het einde van de mogelijkheden bij de behandeling van reuma. Werkten de biologicals niet goed of ervaarde je hierbij ook vervelende bijwerkingen, had je dus pech. Echter, sinds een aantal jaren is er nog een nieuwe optie op de markt gekomen: de JAK-remmers. En deze vallen onder de sDMAR’s (Bijlsma & van Laar, 2013; Jochems & Joosten, 2000, NVR, 2014).
Wil je meer weten over medicijn behandelingen bij reuma? Lees dan hier! Wil je meer weten over JAK-remmers en waarin ze verschillen met biologicals? Lees dan deze blog!
Verschillende soorten biologicals
Sinds er rond de eeuwwisseling de eerste biologicals beschikbaar kwamen, zijn er in de loop der jaren heel veel verschillende soorten biologicals ontwikkeld. Waar de eerste biologicals alleen geschikt was voor reumatoïde artritis, zijn er inmiddels naast deze ook andere biologicals ontwikkeld voor verschillende vormen van reuma.
In tabel 1 vindt je een overzicht van de biologicals die nu veel ingezet worden bij chronische ontstekingsreuma (Apotheek, z.d.; Farmaceutisch Kompas, z.d.). Dit betekent dat deze biologicals bewezen effectief zijn voor een bepaalde vorm van chronische ontstekingsreuma (of aanverwante ziektebeelden) met een bepaalde dosis (frequentie). Hierdoor kan een reumatoloog dan ook niet alle biologicals inzetten voor alle vormen van reuma. Er dient eerst bewezen te worden of dit wel effectief is. Anders wordt het niet goedgekeurd en vergoed. Dit geld ook voor de doseringen. De voorgeschreven doseringen zijn onderzocht en effectief bevonden. Een andere dosis is dit dus niet, waardoor je reumatoloog niet snel zal afwijken van de voorgeschreven dosis frequentie.
| Naam | Merknaam | Bij welke vorm van ontstekingsreuma? | Remt | Dosering |
| Abatacept | Orencia | * Reumatoïde Artritis * Artritis Psoriatica * Jeugdreuma | Verbindingen tussen eiwitten op de T-cel | Infuus: 1x per 4 weken Injectie: 1x per week |
| Adalimumab | Humira Amgevita Hulio Hyrimoz Imraldi Idacio | * Reumatoïde Artritis * Artritis Psoriatica * Jeugdreuma * Axiale Spondylitis * Sarcoïdose Maar ook voor: * Psoriasis * Hidradenitis * Ziekte van Crohn * Colitis ulcerosa * Uveïtis | TNF-a | Injectie: 1x per 2 weken |
| Anakinra | Kineret | * Reumatoïde Artritis * Jeugdreuma | Interleukine-1 | Injectie: 1x per dag |
| Certolizumab | Cimzia | * Reumatoïde Artritis * Artritis Psoriatica * Axiale Spondylitis Maar ook voor: * Psoriasis * Ziekte van Crohn | TNF-a | Injectie: 1x per 2 weken. Bij goede respons: 2x per 4 weken |
| Etanercept | Enbrel | * Reumatoïde Artritis * Artritis Psoriatica * Axiale Spondylitis * Jeugdreuma Maar ook voor: * Psoriasis * Ziekte van Crohn | TNF-a | Injectie: 2x per week (soms 1x per week) |
| Golimumab | Simponi | * Reumatoïde Artritis * Artritis Psoriatica * Jeugdreuma * Axiale Spondylitis Maar ook voor: * Colitis ulcerosa | TNF-a | Injectie: 1x per maand |
| Infliximab | Remicade | * Reumatoïde Artritis * Artritis Psoriatica * Axiale Spondylitis Maar ook voor: * Psoriasis * Ziekte van Crohn * Colitis ulcerosa | TNF-a | Infuus: 1x per 6 of 8 weken Injectie (na opbouw met infuus): 1x per 2 weken |
| Ixekizumab | Taltz | * Artritis Psoriatica * Psoriasis * Axiale Spondylitis | Interleukine-17A | Injectie: 1x per 4 weken |
| Rituximab | MabThera Rixathon Ruxience Truxima | * Reumatoïde Artritis | Eiwitten op B-cellen | Infuus 2x |
| Sarilumab | Kevzara | * Reumatoïde Artritis | Eiwitten op B-cellen | Infuus 2x |
| Secunimab | Cosentyx | * Artritis Psoriatica * Axiale Spondylitis Maar ook voor: * Psoriasis | Interleukine-17A | Injectie: 1x per 4 weken |
| Tocilizumab | RoActemra | * Reumatoïde Artritis * Jeugdreuma | Interleukine-6 | Infuus: 1x per 4 weken |
| Ustekinumab | Stelara | * Artritis Psoriatica * Sarcoïdose Maar ook voor: * Psoriasis * Ziekte van Crohn * Colitis ulcerosa | Interleukine-12 en Interleukine-23 | Infuus: 1x per 3 maanden Injectie: 1x per 3 maanden |
Verschil biological en biosimilar
Het kan in je behandeling voorkomen dat je specialist in plaatst van een biological een biosimilar voorschrijft. Een biosimilar is eigenlijk een namaak van de originele biological. Op de meeste biologicals zit een patent van 15 jaar. Als deze verlopen is, mogen ook andere fabrikanten het medicijn namaken. Dit betekent dat in de biosimilar dezelfde stof zit (zoals bijvoorbeeld Adalimumab) als het originele medicijn, maar dat het ook aan dezelfde kwaliteitseisen, veiligheid en effectiviteit moet voldoet als het origineel. Voordat een biosimilar dan ook op de markt komt, wordt de veiligheid en effectiviteit eerst gecheckt door de Het Europees Geneesmiddelen Agentschap (EMA), een samenwerkingsverband tussen wetenschappelijke medische instellingen uit de lidstaten van de Europese Unie. Keuren zij het medicijn goed, dan kan deze gebruikt worden in de behandeling bij reuma als een andere optie voor de originele biological (NVR, 2014, reumanederland, z.d.).
Het enige verschil tussen een biological en een biosimilar is, dat het anders geproduceerd wordt en daardoor goedkoper is. Biologicals zijn duur omdat ze gemaakt worden van levende organisme of afkomstig zijn van een levend organisme (denk hierbij aan menselijk of dierlijk eiwit). Ze worden in het lab gekweekt en dit vergt veel tijd en geld. Het productieproces van biologicals is dus ontzettend complex, maar ontwikkeld zich nog steeds. Doordat het proces nog steeds in ontwikkeling is, kunnen ze biologicals wel steeds efficiënter maken en het dus ook steeds goedkoper produceren (NVR, 2014, reumanederland, z.d.).
Voor onder meer rituximab, etanercept, adalimumab en infliximab zijn inmiddels biosimilars ontwikkeld (NVR, 2014). Wil je weten of jij een biological of een biosimilar krijgt? Vraag het je reumatoloog of kijk op apotheek.nl.
Biologicals: het begin van toekomstige mogelijkheden?
Al met al, zijn er sinds dat de eerste biologicals ontwikkeld werden, een hoop nieuwe soorten op de markt gekomen én is het medicijn nog steeds verder in ontwikkeling. Zo komen er steeds meer gebruikerservaringen en worden de kosten om het medicijn te maken steeds goedkoper! Super fijn, want ervaar je bijwerkingen of heb je een vorm van reuma waar nog niet veel medicijn mogelijkheden zijn, komen er op deze manier steeds meer target therapieën die wellicht ook voor jouw ingezet kunnen worden. Op basis van de techniek waarop de biologicals gebaseerd zijn, wordt tevens verder op voort geborduurd en wie weet wat dit proces in de toekomst nog allemaal voor de behandeling van reuma zal gaan brengen!
Meer weten?
Wil je meer weten over ontstekingsreuma? Of wil je meer informatie over re-integreren en werken met reuma? Misschien ben je wel nieuwsgierig naar mijn leven met reuma en welke tips ik jouw hierin kan geven? Dan zijn onderstaande blogs wellicht ook voor jouw interessant!
Bronnen
- Apotheek. (z.d.). Alles over medicijnen. Geraadpleegd op 30 maart 2021, van http://www.apotheek.nl
- Bijlsma, prof. dr. J. W. J., & van Laar, prof. dr. J. M. (2013). Leerboek reumatologie en klinische immunologie (1ste editie). Houten, Nederland: Bohn Stafleu van LoghumNielen.Börger, B. & Broekhuisen
- Farmaceutisch Kompas (z.d.) Geneesmiddelen. Geraadpleegd op 30 maart 2021, van http://www.farmaceutischkompas.nl/bladeren/preparaatteksten/groep
- Jochems AAF & Joosten FWMG (2000). Coelho Zakwoordenboek der Geneeskunde. Amserdam, Nederland: Elsevier/Koninklijke PBNA.http://www.reumanederland.nl
- NVR. (2014). RICHTLIJN DOELMATIG GEBRUIK VAN BIOLOGICALS BIJ REUMATOIDE ARTRITIS, AXIALESPONDYLOARTRITIS EN ARTRITIS PSORIATICA. 2014 UPDATE NEDERLANDSE VERENIGING VOOR REUMATOLOGIE. http://www.nvr.nl. https://www.nvr.nl/wp-content/uploads/2018/09/NVR-Medicijnen-Update_Biologicals_richtlijn-23-6-2014.pdf
- ReumaNederland. (z.d.). Biologische medicijnen. http://www.reumanederland.nl. Geraadpleegd op 31 maart 2021, van https://reumanederland.nl/reuma/behandelingen/medicijnen/biologische-medicijnen/
(het boek op de foto is een proefschrift van doctor Niels Sebastiaan Vermeer, 2015. Pharmacovigilance of biologicals. Dynamics in post-approval safety learning. Universiteit van Utrecht)
reumaleeft.com 