Waar vroeger de wachtkamer bij reumatologie vol zat met mensen in rolstoelen, krukken of scheefgegroeide ledenmaten, zie je hier nu niets meer van. Sinds de komst van biologicals kun je dan ook niet meer aan de buitenkant zien of iemand reuma heeft en hebben mensen met reuma een betere kwaliteit van leven dan 20 jaar geleden. Niet gek dus, dat alleen al in 2019 50.000 biologicals verstrekt zijn. Hiervan zijn het merendeel TNF-alfaremmers. Dit is een eiwit van je afweersysteem die een belangrijke rol speelt in de strijdt tegen ziekteverwekkers. Maar hoe werkt dit nu precies en welke rol spelen biologicals hierin? Dit leg ik je uit in deze blog!
Het afweersysteem
Auto-immuunziekten, als ontstekingsreuma worden veroorzaakt doordat cellen van het afweersysteem zich richten op lichaamseigen weefsels. Biologicals manipuleren deze cellen, zodat de ontstekingen minder worden.
Voordat ik dan ook eerst ga uitleggen hoe biologicals werken, is het handig om te weten hoe je afweersysteem, oftewel je immuunsysteem werkt. Het is dan makkelijker te begrijpen hoe biologicals werken. En heel eerlijk? Over het immuunsysteem zijn duizenden boeken geschreven en specialisten studeren daar jaren voor. Het is dus nogal een complexe materie. Neemt niet weg, dat het toch voor jou en mij heel belangrijk is om te weten hoe dit werkt als je meer wilt weten over biologicals! Daarom ga ik je eerst meenemen in de werking van het afweersysteem.
Het aangeboren afweersysteem
Er zijn twee soorten afweersystemen: het aangeboren en het verworven afweersysteem. Het aangeboren afweersysteem (oftewel het aspecifieke afweersysteem) is de eerste barrière voor gevaarlijke micro-organismes om je lichaam binnen te dringen. De eerste drempel van dit afweersysteem bestaat uit de huid, luchtwegen, maag-darmkanaal en je urinale – en voortplantingsorganen (Bijlsma & van Laar 2013; Börger & Broekhuisen, 2020; Jochems & Joosten 2000).
Als de ziekteverwekker toch door deze eerste drempel heen komt, dan stuit deze op de tweede drempel: de specifieke cellen van het aangeboren afweersysteem. Samen met de eerste drempel houden zij 99% van de bacteriën en virussen tegen. Om het verschil te weten tussen ‘goede’ lichaamseigen stoffen en ‘slechte’ lichaamsvreemde stoffen, hebben deze cellen van het aangeboren afweersysteem receptoren op hun membranen zitten. Deze receptoren kunnen specifieke moleculen herkennen en aan zich binden om zo bepaalde signalenstoffen af te geven. In dit geval kunnen ze de eiwitten die op het membraan van een ziekteverwekker zitten herkennen en een alarmsignaal afgeven aan de andere cellen in het aangeboren afweersysteem dat dit een lichaamsvreemde stof is. Ze activeren op deze het aangeboren afweersysteem (Bijlsma & van Laar 2013; Börger & Broekhuisen, 2020; Jochems & Joosten 2000).
Het proces welke deze receptor opgang brengt, door het aangeboren afweersysteem te activeren, zorgt uiteindelijk voor een ontstekingsreactie. Het hoofddoel van deze ontstekingsreactie is om verdere verspreiding van de binnengedrongen ziekteverwekker tegen te gaan en het lokaal onschadelijk te maken. Het aangeboren afweersysteem probeert op deze manier heel snel de meeste infecties te bestrijden (Bijlsma & van Laar 2013; Börger & Broekhuisen, 2020; Jochems & Joosten 2000).
Deze ontstekingsreactie wordt in stand gebracht doordat receptoren van de gealarmeerde cellen cytokinen gaan afscheiden. Dit is een signaalstof die de ontstekingsreactie goed probeert te laten verlopen. Bekende cytokinen zijn onder andere TNF-a, interleukine 6 en interleukine 1 (Bijlsma & van Laar 2013; Börger & Broekhuisen, 2020; Jochems & Joosten 2000)
Zodra de ziekteverwekker door deze cellen van het afweersysteem zijn opgeruimd, stopt de ontstekingsreactie weer vanzelf. Dit doet het afweersysteem door andere cytokine aan te maken die dit proces afremt en uiteindelijk laat stoppen. Het is belangrijk dat dit gebeurt, want als een ontsteking aanblijft (en dus chronisch wordt) kan dit onherstelbare weefselschade veroorzaken (Bijlsma & van Laar 2013; Jochems & Joosten 2000)
Het verworven afweersysteem
Naast het aangeboren afweersysteem, heeft het verworven afweersysteem (ook wel het specifieke immuunsysteem genoemd) ook een belangrijke rol in dit proces. Want waar het aangeboren afweersysteem heel snel een afweerreactie kan opwekken, is deze niet heel specifiek. Dit systeem kan dus geen specifieke ziekteverwekkers als virussen herkennen en bestrijden. Het verworven afweersysteem is daarentegen ten eerste heel langzaam in het opwekken van de afweerreactie, maar is wel heel specifiek in het herkennen van bepaalde bacteriën en virussen. Dus als het eenmaal opgang is, kunnen ze wel heel specifiek bepaalde soorten ziekteverwekkers herkennen en bestrijden. Het aangeboren afweersysteem kan dit niet. Het bestrijdt alles wat lichaamsvreemd is zonder een bepaald soort ziekteverwekker te herkennen. Een ander, maar ook direct het belangrijkste verschil, is, dat het verworven afweersysteem geheugencellen vormt. Dit betekend dat de cellen van dit afweersysteem onthouden wat voor een soort ziekteverwekker dit was, zodat als deze de volgende keer weer het lichaam binnendringt deze heel snel kan bestrijden. De geheugencellen beschermen je dus voor een volgende aanval van het betreffende bacterie of virus. Hierdoor kun je dus immuun worden voor bepaalde ziekteverwekkers (Bijlsma & van Laar 2013; Börger & Broekhuisen, 2020; Jochems & Joosten 2000).
Het verworven afweersysteem gebruikt hiervoor twee type cellen: de B-cellen en de T-cellen. Worden deze cellen geactiveerd, gaan de B- en T cellen in de aanval door zich te vermenigvuldigen. En dit proces triggert uiteindelijk weer de receptoren die cytokinen kunnen afscheiden en zo ervoor zorgen dat er een ontstekingsreactie ontstaat. Door de geheugencellen van de B – en T- cellen wordt bij een tweede nieuwe aanval van de specifieke ziekteverwekker, de B – en T cellen direct gealarmeerd. Waardoor bij een tweede keer wel heel snel een afweerreactie op gang gebracht kan worden en de ziekteverwekker direct bestreden wordt. Op deze manier heeft de ziekteverwekker deze keer geen tijd om schade aan het lichaam te brengen (Bijlsma & van Laar 2013; Börger & Broekhuisen, 2020; Jochems & Joosten 2000).
Het afweersysteem en ontstekingsreuma
Ontstekingsreuma ontstaat doordat de B-cellen en T-cellen van het verworven afweersysteem zich richten tegen het lichaamseigen weefsel. Ze zijn als ware in de war en worden getriggerd om bij ‘goede’ lichaamseigen weefsel een afweerreactie opgang te brengen. Door de geheugencellen van de B – en T-cellen blijven ze onterecht onthouden dat bij deze ‘goede’ lichaamseigen weefsel deze reactie opgang gebracht moet blijven worden. Waardoor het afweersysteem een ontstekingsreactie blijft afgeven. Doordat deze cellen als ware geprogrammeerd zijn om deze lichaamseigen weefsel als lichaamsvreemd te blijven zien, is het heel moeilijk om ontstekingsreuma te genezen. Want deze cellen zijn moeilijk te resetten. Hierdoor komt spontane, langdurige ziektevermindering bij ontstekingsreuma niet vaak voor (Bijlsma & van Laar 2013; Jochems & Joosten 2000)
Hoe werken biologicals op het afweersysteem?
Nu je inzicht hebt in hoe het afweersysteem precies werkt, is het ook makkelijker te begrijpen hoe biologicals werken.
Helaas zijn er nog geen medicijnen ontwikkeld om de afweerreactie van de B- en T cellen te beïnvloeden en de geheugencellen te herprogrammeren. Maar men kan wel de cytokinen afremmen, die de ontstekingsreactie op gang brengt. En dat is precies wat biologicals doen. Ze remmen bijvoorbeeld de TNF-a of interleukine eiwitten af, die de ontstekingsreactie op gang houdt.
Hoe dit precies gaat, welke cytokinen eiwitten er dan afgeremd worden, de verschillen tussen de vele biologicals en biosimilars en nog zoveel meer, kun je lezen in deel 2 van deze blog!
Meer weten?
Wil je meer weten over reuma of werken met reuma? Of wil je meer weten over leven met reuma? Dan zijn onderstaande blogs wellicht voor jou ook interessant!
Bronnen
- Bijlsma, prof. dr. J. W. J., & van Laar, prof. dr. J. M. (2013). Leerboek reumatologie en klinische immunologie (1ste editie). Houten, Nederland: Bohn Stafleu van LoghumNielen.
- Börger, B. & Broekhuisen, M. (2020). Het specifieke afweersysteem. ://biologielessen.nl/index.php/dna-25/758-specifieke-afweer
- Jochems AAF & Joosten FWMG (2000). Coelho Zakwoordenboek der Geneeskunde. Amserdam, Nederland: Elsevier/Koninklijke PBNA.
- http://www.reumanederland.nl
reumaleeft.com 